چند بیت در مورد خشک شدن دریاچه اورمیه:
من آشیق آی اولایدیم بیر سولو چای اولایدیم
آشیب، داشیب داغلاری گلیب سنه دولایدیم
عزیزیم اورمو گؤلو گؤرمویوم سنی اؤلو
بیز یاناریق، یئرینده گؤرسک قورو بیر چؤلو
خبر وئرین ائللره دوشسون هامی دیللره
اورمو گؤلو گؤز تیکیب مدد وئرن أللره
یک بیت شعر از آشیق اصغر برای دریاچه ارومیه
فیلم ویدئوی زیر مستندی است از سریال معروف آمریکائی به نام «دنیای وحشی» از دکتر مارلین پرکینز که در هر قسمت در باره جانوران کشوری و منطقه ای رپرتاژ میداد.
این فیلم که تیترش هم «بازگشت فلامینگو ها به رضائیه» است اواسط دهه 1970 میلادی تولید شده و بیشتر از خود دریاچه ارومیه، درباره فلامینگوهای معروف دریاچه که هر بهار به این محل برمی گشتند بدون آنکه کسی بداند از کجا میایند می پردازد.
{videobox}doEfCu3ICyU{/videobox}
درياچه اروميه
درشمال غرب ايران،بين استانهاي آذربايجانشرقي و آذربايجانغربي واقع شده است. اين درياچه با مساحتي بالغ بر5822 كيلومتر مربع دررقوم88/1277 بيستمين درياچه جهان از لحاظ وسعت محسوب ميگردد طول درياچه از 130 تا 146 كيلومتر متغير بوده و عرض درياچه در پهن ترين قسمت 58 كيلومتر و در كم عرض ترين قسمت آن كه در محلي بين كوه زنبيل وجزيره اسلامي واقع شده است 15 كيلومتر مربع ميباشد.وسعت حوضه آبريز درياچه 52355 كيلومتر مربع ميباشد كه از اين مقدار حدود 5822 كيلومترمربع وسعت خود درياچه مستقيما باارتفاع آب درياچه رابطه داشته وبا افزايش يا كاهش حجم آب آن تغيير پيدا ميكند.
درياچه اروميه داراي102 جزيره كوچك و بزرگ ميباشد كه جزيره كبودان يا قويون داغي بزرگترين جزيره درياچه با 3/2 كيلومترمربع وسعت تنها جزيره اي است كه در آن آب شيرين يافت ميشود از ديگر جزاير مهم درياچه ميتوان اشك ، آرزو واسپير را نام برد. از نظر طبقه بندي شيميائي آب درياچه اروميه تيپ كلره داشته و باقيمانده خشك عناصر محلول درآب آن (T.D.S ) در دوران پرآبي در حدود 180 ودرزمان كم آبي در حدود 420 گرم در ليتر ميباشد.
اسيديته يا قليائيت آب درياچه(PH ) درفصل بهار به دليل پايين بودن دما و بارش باران هاي اسيدي درمحدوده 8-6 ودر فصل تابستان 8-7 ميباشد .هدايت الكتريكي آب بسته به وضعيت حجم آب درياچه از 200000 تا 600000 ميكروموس برسانتيمتر مربع متغير بوده وتنها موجود زنده اي كه قادر است در آب شور اين درياچه زندگي نمايد آرتميا ساليناست كه خوراكي مقوي و بسيار مناسب براي ماهيان پرورشي ميباشد لازم به ذكر است كه درياچه اروميه دومين درياچه شور دنيا بعداز درياچه بحرالميت محسوب ميشود.
حجم آب درياچه اروميه در مساحت 5822 كيلومتر مربع و باعمق متوسط 5/4 متر بالغ بر 31 ميليارد مترمكعب تخمين زده ميشود رودخانه هاي مهم حوضه آبريز درياچه عبارتند از :سيمينه رود ، زرينه رود ، مهاباد چاي ، گدارچاي ، باراندوز چاي ،نازلوچاي ، روضه چاي ، زولاچاي ، شهرچاي در آذربايجانغربي وآجي چاي ، ليلان چاي ، آذرشهر چاي ، قلعه چاي ، صوفي چاي ،مردوق چاي و 7 رودخانه فصلي درآذربايجان شرقي وغربي بنامهاي خرخره.
چاي ،شيواسان چاي ،سنيخ چاي ، طسوج چاي ، دريان چاي ، وگبي چاي كه اغلب در زمستان وبهار جريان دارند.
لازم به توضیح است که سهم آب ورودی به دریاچه ارومیه از رودخانه های استان آذربایجان غربی به میزان 85 درصد واز رودخانه های استان آذربایجان شرقی 15 درصد می باشد.
عوامل موثر بر كاهش سطح آب درياچه اروميه
بارش:
آمار بارندگی ایستگاههای مبنای غرب حوضه دریاچه ارومیه از سال آبی 78-77 لغایت 87-86 و مقایسه آن با بارش دراز مدت در جدول شماره (1) ارائه شده است . ملاحضه میگردد تا سال آبی 80-79 در اکثر ایستگاههای حوضه آبریز دریاچه ارومیه مقدار نزولات جوی به طور فاحشی نسبت به میانگین دراز مدت کاهش داشته به طوریکه میزان تغییرات کاهش در بعضی از ایستگاههای بارانسنجی از سال آبی 78-77 لغایت 80-79 تا79 درصد و در سال آبی 81-80 در بعضی از ایستگاه های مبنا تا 14 در صد کاهش داریم ، از سال آبی 82-81 لغایت 83-82 علیرغم افزایش بارندگی در حوزه ، در برخی از ایستگاه های مبنا تا 36 در صد کاهش راشاهد هستیم .
در سال آبی 86-85 شاهد افزایش بارندگی در کل حوضه خصوصا”در بعضی از ایستگاهها تا حدود 43 در صد نسبت به میانگین دراز مدت می باشیم .
اما بررسی آمار بارندگی ایستگاههای مبنا نشان دهنده کاهش شدید بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت در سال آبی 87-86 می باشد . بطوری که این کاهش در ایستگاههی بارانسنجی حاشیه دریاچه ارومیه تا 59 در صد می رسد . توضیح اینکه متوسط بارندگی در ایستگاههای بارانسنجی حاشیه دریاچه ارومیه در یک پریود 25 ساله در حدود 250 میلیمتر بر آورد شده است ،که با شروع دوره خشکسالی بارندگی بر سطح دریاچه ارومیه حدود 100 میلیمتر در سال آبی 79-78 (معادل 40 در صد متوسط بارندگی پریود 25ساله ) رسیده است .
کمترین مقدار بارندگی ثبت شده در سال آبی 87-86 در بین ایستگاههای مبنا بمیزان 104 میلیمتر در ایستگاه بارانسنجی موش آباد در حاشیه در یاچه ارومیه می باشد .
جريان رودخانه ها:
در جدول شماره (2) آمار حجم جريان رودخانه ها در ايستگاههاي منتخب و شاخص غرب حوضه آبريز درياچه اروميه از سال آبي 78-77 لغايت 87-86 ومقايسه آن با ميانگين درازمدت ارائه شده است .
چنانچه مشاهده ميشودطي سالهاي اخير و باشروع دوره خشكسالي مقدار کاهش جريان دربعضي از ایستگاههاي هيدرومتري مورد نظر تا 96 درصد بوده و در سال آبي 80-79 تا 98 درصد و در سال آبي 81-80 كاهش در حدود 73 درصد ودر سال آبي 84-83 معادل 77 درصد و در سال آبي 85-84 در حدود 77 درصد كاهش نسبت به ميانگين درازمدت را نشان ميدهددرادامه جدول شماره (2)حجم كل تخليه رودخانه هاي اصلي غرب حوضه آبريز درياچه اروميه درطي سالهاي 78-77 لغايت 87-86 وميانگين درازمدت آنها آورده شده است به طوريكه ملاحظه ميگردد مجموع حجم كل تخليه رودخانه هاي اصلي در طي سه سال آبي 78-77و 79-78 و 80-79 (خشكسالي) به ميزان 1146 ميليون مترمكعب بوده كه درحدود 64 درصد نسبت به ميانگين درازمدت كاهش نشان ميدهد.
همچنين حجم كل تخليه رودخانه هاي اصلي در طي سال آبي 81-80 كاهشي در حدود 52 درصد ودرسال آبي 82-81 درحدود 49 درصد افزایش و درسال آبي 83-82 معادل 13 درصد درسال آبي 84-83 درحدود 32 درصد و در سال آبي 85-84 درحدود 46 درصد و در سال آبی 86-85 در حدود 11 درصد کاهش را نشان می دهد .
حجم کل تخلیه رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه در سال آبی 87-86 در حدود 504 میلیون متر مکعب بوده که این مقدار نسبت به سال آبی 86-85 در حدود 82 در صد ونسبت به میانگین دراز مدت در حدود 84 در صد کاهش را نشان میدهد .
تبـخير:
اندازه گيري ميزان تبخير در ايستگاه هاي حوضه درياچه اروميه با استفاده از تشتك تبخير كلاس A موجود در ايستگاههاي تبخيرسنجي انجام ميگيرد . ايستگاههاي تبخيرسنجي موجود درغرب درياچه اروميه عبارت هستند از : يالقوزآغاج ، بندر گلمانخانه ، داشخانه ، تازه كند، آباجالو سفلی ،كه با بررسي آمار ايستگاههاي مذكور مشاهده ميگردد متوسط تبخير از مقدار 1156 ميليمتر درسال آبي 75-74 به مقدار 1586 ميليمتر در سال آبي 80-79 رسيده است براساس اين آمار مشخص ميشودكه با كاهش ميزان بارندگي تا سال 80-79 ميزان تبخير نيز همزمان افزايش داشته است به طوريكه ميزان تغييرات افزايش تبخير درايستگاههای حاشیه دریاچه ارومیه نسبت به ميانگين درازمدت ازسال آبي 75-74 لغايت 80-79 از 1/9 تا 17 درصد بوده است .
توضيح اينكه درسال آبي 81-80 ميزان تبخير در حدود1420 ميليمتر مشاهده شده كه نسبت به سال آبي 80-79 درحدود10 درصد كاهش ونسبت به ميانگين در حدود2/5 درصد افزايش داشته است متوسط ارتفاع تبخير درسال 82-81 درحدود 1442 ودر سال 83-82 ، 1535 ميليمتر و درسال آبي 84-83 درحدود 1435 و در سال 85-84 در حدود 1440 و در سال آبی 86-85 درحدود 1435 ميليمترو در سال آبی 87-86 در حدود 1629 میلیمتر ميباشد . ملاحظه می گردد که این مقدار نسبت به میانگین درازمدت افزایش داشته است .
دما:
بررسي ميانگين سالانه دماي سه گانه(حداقل ، حداكثر وميانگين ) ايستگاهها درحوضه آبريز درياچه اروميه نشان دهنده نوسانات سالانه دما در حول و حوش ميانگين دوره آماري تا سال 74 ميباشد. بطوريكه دربعضي از سالها ميانگين دماها از ميانگين دوره آماري بيشتر ودربعضي سالها كمتر بوده است .ازاين سال به بعد سير صعودي دماهاي سالانه نسبت به ميانگين دوره آماري شروع شده است.
البته تا سال 76 افزايش دما بطئي بوده ، ولي از سال آبي 77-76 به بعد افزايش شديد دما در كليه ايستگاهها مشاهده ميشود به طوريكه اين افزايش در سال آبي 78-77 در حدود 9/6 درصد نسبت به ميانگين درازمدت ميباشد ميانگين متوسط سالانه دما درسال آبي 79-78 نسبت به ميانگين درازمدت درحدود2/12 درصد افزايش يافته واين افزايش تا سال آبي 80-79 ادامه داشته است .ميانگين دماي متوسط سالانه درسال آبي 81-80 به ميزان 8/12 ودرسال آبي 82-81 به ميزان 2/12 وسال آبي 83-82 به ميزان 4/12 ودر سال آبي 84-83 به ميزان 12 و در سال آبي 85-84 به ميزان 7/12 و در سال آبی 86-85 به میزان 1/11 درجه سانتیگراد می باشد.
میانگین دمای متوسط سالانه در سال آبی 87-86 بمقدار 9/11 درجه سانتیگراد بوده که نسبت به سال آبی 86-85 در حدود 7 در صد افزایش را نشان می دهد .
منابع : شرکت سهامی آب منطقه ای آذربايجان غربی
